Cái giá tiềm ẩn của sự quan tâm: Tâm lý "Người nuôi dưỡng" gây ra lãng phí thực phẩm như thế nào?

Tử Anh

25-03-2025

“Kingfisher puffs out his chest: 
– Don’t be greedy. 
Let the greedy fools fight among themselves for a treasure! Most of the young birdies nod with admiration. Some hold their giggles. Kingfisher stealthily glances at his stomach, where his lucky treasure leaves him and also where his feather will never grow back up.”

Trích “Luck”; Wild Wise Weird [1]

Mặc dù ngày càng nhiều người nhận thức được vấn đề lãng phí thực phẩm, nhưng một con số đáng kinh ngạc là 1/3 tổng lượng thực phẩm sản xuất trên toàn cầu vẫn bị vứt bỏ. Một nghiên cứu mới của Werkman và cộng sự [2] đã làm sáng tỏ một động lực tâm lý đằng sau vấn đề này: mong muốn trở thành một "người nuôi dưỡng".

"Bản chất của người nuôi dưỡng" đề cập đến những người – thường là người mua thực phẩm chính – cảm thấy có trách nhiệm đảm bảo gia đình họ được ăn uống đầy đủ với nhiều lựa chọn đa dạng. Mặc dù xuất phát từ sự quan tâm và yêu thương, vai trò này có thể dẫn đến việc mua sắm quá mức, một yếu tố chính gây ra lãng phí thực phẩm ở các hộ gia đình [3].

Qua ba nghiên cứu, trong đó một nghiên cứu mà các nhà nghiên cứu đã phân tích lượng thực phẩm lãng phí thực tế ở lề đường, các tác giả nhận thấy rằng những người nuôi dưỡng này thường mua nhiều thực phẩm hơn mức cần thiết. Việc mua sắm quá mức này là lý do chính khiến họ lãng phí nhiều thực phẩm hơn chứ không phải việc tìm kiếm sự đa dạng hay chuẩn bị bữa ăn quá nhiều như những giả định trước đây.

Để giải quyết vấn đề này, các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm một biện pháp can thiệp đơn giản như sau. Khi người mua sắm được gợi ý chọn các gói kích cỡ nhỏ hơn – được ghi là đủ cho gia đình họ hoặc là một cách để giảm lãng phí thực phẩm – kết quả cho thấy họ thực sự mua ít đi. Đáng chú ý, thông điệp về lãng phí thực phẩm có hiệu quả tương đương đối với cả những "người nuôi dưỡng" đặc tính cao và thấp, cho thấy tiềm năng của phương pháp đơn giản nhưng hữu hiệu này trong việc thay đổi hành vi.

Nghiên cứu này chỉ ra rằng: ý định chăm sóc gia đình của chúng ta đôi khi có thể mâu thuẫn với các mục tiêu bền vững [4]. Nhưng nếu cân nhắc kỹ lưỡng hơn tại thời điểm mua hàng, "người nuôi dưỡng" và những người tiêu dùng nói chung có thể cân bằng những giá trị này – giúp giảm lãng phí mà không ảnh hưởng đến sự quan tâm, chăm sóc gia đình.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/

[2] Werkman, A., van Doorn, J., van Ittersum, K., & Kok, A. (2025). No waste like home: How the good provider identity drives excessive purchasing and household food waste. Journal of Environmental Psychology, 103, 102564. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2025.102564

[3] Schanes K, et al. (2018). Food waste matters - A systematic review of household food waste practices and their policy implications. Journal of Cleaner Production, 182, 978-991. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.02.030 

[4] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267