Sức mạnh tiềm ẩn ở vùng khô hạn: Tiếng nói địa phương định hình quản trị môi trường

Cò Bợ

31-03-2025

At the beginning of rehearsal, the orchestra is a total mess. 
The big, loud ones eclipse the rest of the birds. Yet, strangely, it actually sounds good. Perhaps because birds are natural singers, the songs are all good as long as they sing! Even the sound of their disorderly singing is good.

Trích “Conductor”; Wild Wise Weird [1]

Khi biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, đặc biệt ở các vùng khô hạn, xung đột về các nguồn tài nguyên thiên nhiên quan trọng như đất và nước ngày càng trở nên thường xuyên và phức tạp. Một nghiên cứu gần đây của Olofsson và cộng sự [2] đã làm sáng tỏ những căng thẳng này bằng cách xem xét sự phân bố và nhận thức về quyền lực giữa các tác nhân khác nhau ở Brazil, Senegal và Tây Ban Nha – các quốc gia có mức thu nhập khác nhau nhưng có những điểm tương đồng về tính dễ bị tổn thương môi trường.

Sử dụng một phương pháp có sự tham gia được gọi là Net-Map, các nhà nghiên cứu đã thu hút nhiều bên liên quan khác nhau – bao gồm nông dân, các tổ chức xã hội dân sự, quan chức chính phủ và các nhóm bản địa – để vạch ra ai nắm giữ ảnh hưởng trong việc quản trị các hệ thống nông nghiệp dưới áp lực môi trường. Phát hiện của họ thách thức các giả định thông thường: các tác nhân thường bị coi là yếu thế – chẳng hạn như nông dân quy mô nhỏ, cộng đồng bản địa và các phong trào cơ sở – thường được xem là có ảnh hưởng lớn trong bối cảnh địa phương của họ.

Nghiên cứu đặc biệt nhấn mạnh hai nhóm: Các bên liên quan cấp cộng đồng (Community-Level Stakeholders - CLS) và Các tổ chức xã hội dân sự (Civil Society Organizations - CSOs). Mặc dù các tác nhân này thường thiếu quyền lực chính thức hoặc nguồn lực tài chính đáng kể, nhưng họ thực thi quyền lực thông qua khả năng huy động cộng đồng địa phương, đại diện cho các lợi ích bị gạt ra ngoài lề và chống lại các chương trình phát triển thống trị, thường mang tính khai thác. Ảnh hưởng của họ bắt nguồn từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm mạng lưới xã hội, khả năng tiếp cận kiến thức, các liên minh chiến lược và khả năng thách thức các cấu trúc quyền lực hiện hành [3,4].

Ví dụ, ở Brazil, một số người tham gia xác định các cộng đồng truyền thống và các tổ chức cơ sở là những người có ảnh hưởng chính. Quyền lực của họ bắt nguồn từ các nỗ lực hợp tác, vận động pháp lý và sự phản kháng có tổ chức đối với các dự án kinh doanh nông nghiệp và năng lượng tái tạo quy mô lớn. Nghịch lý thay, sự tham gia của họ vào các cuộc xung đột với các ngành công nghiệp hùng mạnh dường như đã nâng cao ảnh hưởng của họ – bằng cách thu hút sự chú ý đến các mục tiêu của họ và tăng cường sự đoàn kết trong và giữa các mạng lưới cộng đồng.

Trường hợp của Senegal càng củng cố mô hình này. Những người thực hành nông nghiệp và các nhóm cộng đồng không chính thức được coi là có ảnh hưởng, phần lớn là do sự tham gia tích cực của họ vào các sáng kiến phát triển địa phương và vai trò trung tâm của họ trong các mạng lưới xã hội. Những mối liên hệ này thường kết nối họ với những người ra quyết định và các cơ quan tài trợ, do đó làm tăng đòn bẩy và sức mạnh vật chất của họ.

Ngược lại, bối cảnh Tây Ban Nha cho thấy một bức tranh phức tạp hơn. Mặc dù các tổ chức xã hội dân sự ở một địa điểm nghiên cứu được ghi nhận vì những nỗ lực huy động sự ủng hộ của công chúng chống lại sự suy thoái môi trường, nhưng nông dân và các hợp tác xã nông nghiệp hiếm khi được coi là có ảnh hưởng. Sự khác biệt này nhấn mạnh sự phức tạp và tính không đồng nhất bên trong của các tác nhân nông nghiệp, mà quyền lực và mức độ hiển thị của họ có thể thay đổi đáng kể tùy thuộc vào cấu trúc tổ chức, quy mô và bối cảnh kinh tế - xã hội - chính trị [2].

Bằng cách làm nổi bật vai trò của các nhóm thường bị bỏ qua, nghiên cứu này đưa ra một định nghĩa lại quan trọng về quyền lực trong quản trị môi trường. Nó thách thức phương trình thông thường về quyền lực chính thức với ảnh hưởng, đề xuất một sự hiểu biết nhiều lớp hơn, trong đó sự công nhận, phản kháng và đại diện đóng vai trò là những nguồn quyền lực có ý nghĩa. Những phát hiện này có ý nghĩa quan trọng đối với việc theo đuổi quản lý tài nguyên bao trùm, công bằng và bền vững – đặc biệt ở các vùng khô hạn dễ bị tổn thương về mặt sinh thái và xã hội. Khi cuộc khủng hoảng khí hậu ngày càng sâu sắc, việc nhận ra và trao quyền cho năng lực thường bị bỏ qua của các tác nhân địa phương sẽ rất cần thiết để hàn gắn rạn nứt giữa hệ thống con người và hệ sinh thái tự nhiên [5].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Olofsson V, et al. (2025). The multifaceted spectra of power − A participatory network analysis on power structures in diverse dryland regions. Global Environmental Change, 92, 102984. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2025.102984 

[3] Avelino F. (2017). Power in Sustainability Transitions: Analysing power and (dis)empowerment in transformative change towards sustainability. Environmental Policy and Governance, 27(6), 505-520. https://doi.org/10.1002/eet.1777 

[4] Nasiritousi N, et al. (2014). The roles of non-state actors in climate change governance: understanding agency through governance profiles. International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, 16, 109-126. https://doi.org/10.1007/s10784-014-9243-8 

[5] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267