Tái tư duy hạ tầng đô thị: Xây dựng thành phố hòa hợp với thiên nhiên

Le Nâu

27-03-2025 

“[…] with our intelligence, we can subdue and even change them.”

Trích “Brotherhood”; Wild Wise Weird [1]

Khi các thành phố phải đối mặt với những tác động ngày càng gia tăng của biến đổi khí hậu, ô nhiễm và mất đa dạng sinh học, một lượng lớn nghiên cứu đang kêu gọi tái hình dung thiết kế đô thị thông qua cơ sở hạ tầng xanh-lam (blue-green infrastructure - BGI) – các hệ thống tích hợp như mái nhà xanh, vườn mưa và ao trữ nước mưa kết hợp các yếu tố tự nhiên và kỹ thuật để mang lại cả lợi ích môi trường và xã hội.

Trong một đánh giá gần đây, Perrelet và cộng sự [2] nhấn mạnh rằng mặc dù BGI thường được triển khai để quản lý nước mưa, làm sạch chất ô nhiễm và giảm thiểu hiệu ứng đảo nhiệt đô thị, nhưng nó vẫn tiềm ẩn một tiềm năng đáng kể, nhưng chưa được khai thác đầy đủ, để hỗ trợ đa dạng sinh học và tăng cường các dịch vụ hệ sinh thái. Việc tích hợp đa dạng sinh học vào thiết kế cơ sở hạ tầng – một thực hành được gọi là kỹ thuật sinh thái (ecological engineering) – có thể nâng cao hiệu suất hệ thống, tăng cường khả năng phục hồi trước các hiện tượng thời tiết cực đoan và giảm chi phí bảo trì dài hạn [3].

Ví dụ, việc kết hợp nhiều loài thực vật khác nhau trong mái nhà xanh hoặc vùng đất ngập nước dẫn đến một loạt các cấu trúc rễ đa dạng hơn, tăng cường khả năng hấp thụ và làm sạch nước. Không chỉ số lượng loài mà còn là sự đa dạng chức năng của chúng – các đặc điểm như diện tích lá, độ sâu rễ và hiệu quả sử dụng nước – mới là yếu tố thúc đẩy hiệu suất hệ sinh thái. Ngoài ra, các quá trình tự nhiên như sự kế thừa thực vật (plant succession) và tương tác giữa các loài có thể khuếch đại những lợi ích này bằng cách thúc đẩy các quần xã có khả năng phục hồi và tự duy trì tốt hơn.

Ngoài việc cải thiện hiệu suất cơ sở hạ tầng, Perrelet và cộng sự [2] còn ủng hộ "kỹ thuật vì đa dạng sinh học" (engineering for biodiversity) – thiết kế BGI với mục tiêu rõ ràng là bảo tồn thiên nhiên. Vì các khu vực đô thị ở một số quốc gia hiện chiếm nhiều đất hơn cả các khu bảo tồn, các thành phố đã trở thành môi trường sống quan trọng cho động vật hoang dã, bao gồm cả các loài bị đe dọa. Khi các nhu cầu sinh thái được giải quyết ở cả cấp độ địa điểm và toàn thành phố, BGI có thể cung cấp các khu trú ẩn và hành lang quan trọng để duy trì đa dạng sinh học đô thị [4].

Mặc dù có thể phát sinh những sự đánh đổi – chẳng hạn như nhu cầu bảo trì tăng lên hoặc căng thẳng giữa các mục tiêu sinh thái và kỹ thuật – các tác giả ủng hộ sự hợp tác liên ngành và các giải pháp thích ứng, phù hợp với từng bối cảnh cụ thể. Tầm nhìn bao trùm không chỉ là sử dụng thiên nhiên trong cơ sở hạ tầng đô thị mà còn là hỗ trợ và duy trì nó.

Thật vậy, Perrelet và cộng sự [2] đã đưa ra một lập luận thuyết phục về việc định nghĩa lại sự phát triển đô thị thông qua lăng kính mối liên hệ giữa tự nhiên và con người. Bằng cách tích hợp đa dạng sinh học vào thiết kế và quy hoạch BGI, các thành phố có thể nuôi dưỡng những không gian bền vững hơn, hiệu quả về chi phí và sinh thái hơn – mang lại lợi ích cho cả cộng đồng con người và thế giới tự nhiên [5].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/

[2] Perrelet K, et al. (2024). Engineering blue-green infrastructure for and with biodiversity in cities. npj Urban Sustainability, 4, 27. https://www.nature.com/articles/s42949-024-00163-y 

[3] Bergen SD, et al. (2001). Design principles for ecological engineering. Ecological Engineering, 18(2), 201-210. https://doi.org/10.1016/S0925-8574(01)00078-7 

[4] Colding J. (2007). ‘Ecological land-use complementation’ for building resilience in urban ecosystems. Landscape and Urban Planning, 81(1-2), 46-55. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2006.10.016 

[5] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267